Chaumont, une aventure de graphisme
Festival Internationale de l’Affiche Chaumont
Text (in Dutch) Harmen Liemburg for Items 5/2004
Images Corriette Schoenaerts & Harmen Liemburg
Dit jaar werd in mei voor de 15e keer het Festival Internationale de l’Affiche georganiseerd in Chaumont, een kleine oude stad in noordoost Frankrijk. Grafisch ontwerper Harmen Liemburg en fotograaf Corriette Schoenaerts bezochten Chaumont en maakten een ‘impression artistique’ van het festival. In vijf beelden wordt vrijelijk geassocieerd op elementen uit het tentoongestelde werk, de festivallocaties en het rijke verleden van de (commerciële) franse affichecultuur.
Capitale de l’affiche
Hoe komt het dat een festival van deze omvang wordt georganiseerd in zo’n klein stadje, en niet in Parijs zoals je in het centralistische Frankrijk zou verwachten? De basis hiervoor wordt gelegd door Gustave Dutailly, een politicus, journalist en bezeten ‘affichiomaniaque’ die in 1905 zijn omvangrijke en unieke verzameling affiches, periodieken en gelegenheidsdrukwerk, mét een mooi bedrag om het voor de toekomst veilig te stellen, in z’n geheel aan de gemeente Chaumont schenkt. Bijna een eeuw later onderneemt de stad in 1982 de eerste serieuze poging om de Collectie Dutailly te restaureren en voor het publiek te onstluiten. In 1990 wordt voor het eerst een internationaal affichefestival georganiseerd. Ook wordt Les Silos/Maison du Livre et de l’Affiche geopend, een moderne ‘mediatheek’, waarin ondere andere alle voor de wedstrijden ingezonden affiches worden bewaard. Zelfs ‘Parijs’ heeft niet zo’n omvangrijke collectie, en de reputatie van Chaumont als ‘affichestad’ groeit.
Hotel l’Affiche
Eind juni is het festival bijna ten einde. Lang nadat tijdens het openingsfeest de stad is overspoeld geweest met ontwerpers, ontwerpsstudenten en andere liefhebbers, is het weer stil in Chaumont. De tentoonstelling is, inclusief de straten, verspreid over de hele stad. Naast de vaste onderdelen als de internationale wedstrijd en de ontwerpwedstrijd voor studenten, geeft het festival in de huidige opzet door middel van solo-tentoonstellingen aandacht aan een hedendaagse grafisch ontwerper of collectief uit Europa, een hedendaagse franse ontwerper, en een retrospectief over een internationale ‘held’. Vanaf Hotel ‘l’Affiche’, het startpunt, is het wandelen op vakantietempo.
Blankhouten lijsten
Hoewel de locaties voor de verschillende onderdelen elk jaar min of meer vast staan, krijgen de solo-exposanten (bij leven en welzijn) carte blanche. Bij GTF/Paul Elliman pakt dat goed uit met een sterke show in een grote open ruimte. Pierre di Sciullo verslikt zich een beetje in de reeds aanwezige overdaad van de barokke kapel. De massieve zwarte blokken die hij heeft laten bouwen om zijn fragiele glas-typografie te tonen, zien er niet uit, en slaan alles dood. Het werk in de internationale competitie werd – hoe is het mogelijk anno 2004! – traditioneel op linnen gelijmd en in blankhouten lijsten gemonteerd. De tentoonstellingsruimte, het Entrepot des Subsistences, een gigantisch voormalig legerdepot, is slecht verlicht. Boven in het gebouw ligt het werk van de studenten onder de vogelpoep te verstoffen.
Peepshow
Een relatief klein, maar erg leuk tentoontellingsonderdeel was de poging om een verband te leggen tussen de Collection Dutailly en moderne afficheontwerpen. Gastcurator Alex Jordan, tevens artistiek directeur van het festival, maakte dit jaar een keuze uit oude en nieuwe affiches die hij in thematische clusters tentoonstelde. Een ‘peepshow’ gaf niet meer een glimp van de grafische schatten die in het archief liggen opgestapeld, met als hoogtepunt de ‘Cartes commerciales’, prachtige 19e eeuwse goud- en zilverkleurige chromolithografieën. Uit de bijschriften werd duidelijk dat Dutailly’s erfenis eigenlijk nog steeds amper is ontsloten. Het wordt tijd dat de draak die op deze rijkdom ligt te slapen eindelijk eens uit zijn hol wordt gejaagd…
Roman Cieslewicz, un aiguilleur de rétine (a steerman of vision)
Romans Cieslewicz (1930-1996) verliet in 1963 zijn geboortenland Polen voor Frankrijk om “te zien hoe z’n posters het neonlicht van het Westen zouden weerstaan”. Hij heeft altijd het idee vastgehouden dat affiches en de grafische kunsten de taak hebben om de bevolking intellectueel en esthetisch op te voeden. Cieslewicz wilde een ‘stuurman van visie’ zijn, wiens werk zich richt op ‘het bevrijden van het oog van alle vervuiling’. Een groot deel van zijn oeuvre bestaat uit – soms confronterend – politiek krachtwerk. Daarnaast maakte Cieslewicz ook prachtige subtiele collages en fotomontages.
Le Concours ‘Etudients, tous à Chaumont!’
Een wedstrijd voor het ontwerpen van affiches door studenten kan in het politiek bewuste Frankrijk natuurlijk niet zonder sociaal en opvoedkundig thema. Waarschuwden de inzendingen vorig jaar tegen het gebruik van drugs, dit jaar was het thema ‘Discrimination (ondertitel: whether racial, sexual, religious, political, social, working)… STOP!’. Tijdens de selektieprocedure van de merendeels franse inzendingen, viel op hoe door verschillende studenten vaak dezelfde oplossing werd gekozen: er was een overdaad aan man-/vrouwpictogrammen, barcodes en, nieuw dit jaar, waarschuwingen als op sigarettenpakjes. Voor de beste ontwerpen blijft het niet bij een medaille. Na wat bijschaven tijdens een speciale workshop worden ze daadwerkelijk ingezet voor publieke campagnes in Frankrijk.
Mot à Mot (Word for Word), Pierre di Sciullo
Het reusachtige geschreven woord ‘l’argent’ (geld, maar ook zilver in het frans) lijkt niet de belangrijkse motivatie voor de gedreven onderzoeker Pierre (frans voor ‘steen’) di Sciullo. Voorheen muzikant en striptekenaar, startte hij in 1983 met de één-mans-publicatie van ‘Qui? Resiste’, een serie persoonlijke ‘handboeken’ over de meest uiteenlopende onderwerpen waarin hij experimenteert met typografie en grafisch beeld. Tegenwoordig is Di Sciullo een bekende ontwerper die in 1995 de Chales Nypelsprijs ontving voor zijn experimentele typografische werk. Als vervolg op eerdere drukwerkexperimenten krijgen de door hem ontworpen letters recentelijk ook een fysieke vorm door het stapelen van transparante glaslagen. Ondanks zijn inspanningen voor prestigieuze culturele instellingen (het woord ‘l’argent is afkomstig van een gelijknamige expositie in België), verliest hij zijn belangrijkste kwaliteiten, lichtheid en humor, gelukkig nooit uit het oog.
Concours internationale
De internationale competitie van van dit festival heeft geen thema. Iedereen kan insturen, mits het werk maar in het jaar daarvoor is ontworpen, en – voor een specifieke opdrachtgever – in oplage is gereproduceerd. Zelfpromotie en unieke exemplaren mogen niet meedoen. Eén jury deed de voorselektie, en koos 132 affiches uit ruim 1500 inzendingen. Een andere jury (met onder andere ‘onze’ Anthon Beeke) koos vervolgens 3 winnaars en een ‘Icograda Excellence Award’. Hoewel er wel degelijk fris en experimenteel werk te zien was in de voorselektie, bleef de jury, net als vorig jaar, aan de veilige en behoudende kant. Werk van nederlandse ontwerpers was in de tentoonstelling amper te vinden…
G.T.F./ Graphic Thought Facility & Paul Elliman
GTF, een klein en succesvol ontwerpbureau in London, timmert met hun frisse werk voor onder andere de Tate Gallery en het Design Museum flink aan de weg. ‘Chaumont’ is hun eerste samenwerking met Paul Elliman, een ontwerper die zich tegenwoordig vooral manifesteert als docent (o.a. op de Werkplaats Typografie) en als auteur in internationale publicaties over ontwerpen en typografie. Beiden delen een verregaande interesse voor techniek: Elliman via zijn immer groeiende verzameling van uit industrieel afval bestaande letters, GTF door de integratie van nieuwe technologie in hun ontwerpen en ontwerpproces. Met 2 in hout nagebouwde trucks (de beoogde échte trucks pasten niet door de poort) en bouwsels van GTF’s ‘MeBox’ als dragers voor hun werk, konden ze zich uitleven in ‘Le Garage’.
Met dank aan
Arnoud Fourrier, Communication et relations presse, Association Festival d’affiches de Chaumont. A0 prints: EPS Amsterdam.