Koek, beschuit & chocolade: een leven met Verkade
Photography Studio Beerling.
Koek, beschuit & chocolade: een leven met Verkade
Text (in Dutch) Harmen Liemburg for Items Magazine 1/2005
Tijdens de talloze logeerpartijen die mijn zus en ik als kind hadden in het huis van mijn grootmoeder, kwam steevast het moment dat al onze zelf meegebrachte boekjes opraakten. Op zoek naar nieuw leesvoer werden, tegen beter weten in, dan toch maar weer de glazen deuren van het kleine bruine boekenkastje geopend. Daar stonden, naast W.G. van der Hulst’s Het wegje in het koren (zondagsschoollectuur van mijn moeder en tante) een rijtje Verkadealbums. Die albums, met titels als De Boerderij, Hans de Torenkraai en De Bloemen en Haar Vrienden, hadden ondanks hun vergeelde mufheid ook een sterke aantrekkingskracht. Dat zat ‘m, naast het grote formaat en de plechtige typografie, vooral in de poezelige kleuren van de plaatjes, die mijn grootmoeder Jo samen met haar zusters zo nijver bijeen hadden gespaard en netjes met échte Velponlijm hadden ingeplakt.
Collecting and glueing the pictures with real Gluton glue, from Marga Coesèl: Natuurlijk Verkade.
Als de Zaanse fabrikant van koek, beschuit en chocolade in 1903 haar eerste (sprookjes)verzamelalbums uitbrengt, wordt daar niet door iedereen even positief op gereageerd. Het maken van reclame is nog niet zo’n geaccepteerd gegeven als nu. Verkoopt kwaliteit immers niet zichzelf? De eerste albums zonder tekst slaan aan, en men legt de lat wat hoger. In 1906 begint de jaarlijkse uitgave van een verzamelalbum waarbij losse plaatjes de illustratie vormen bij een doorlopend verhaal over het thema ‘natuur’. Voor het schrijven van de tekst wordt een beroep gedaan op de enthousiaste onderwijzer en ‘natuurkenner’ Jac. P. Thijsse. De sport van het verzamelen en ruilen van de plaatjes, in combinatie met de hoge kwaliteit van de albums, was van meet af aan een enorm succes. Het ruilen van plaatjes en het beantwoorden van de vele brieven maken het voor Verkade noodzakelijk om een speciale ‘Plaatjes-afdeling’ op te richten. Daarnaast worden in het hele land plaatjesbeurzen voor de verzamelaars georganiseerd. De albums worden een ware rage, die doorgaat tot 1918, als het uitbrengen van nieuwe titels door de slechte economische omstandigheden tot nader order wordt gestaakt.
Correcting lithographic offset printing stones at Fa. van Leer & Co. Amsterdam, from Marga Coesèl: Natuurlijk Verkade.
In 1925 wordt de reeks hervat op initiatief van ‘graficus’, schilder en illustrator Jac. J. Koeman. Het is tevens de start van de samenwerking met een nieuwe drukker, de Firma Van Leer in Amsterdam, die de kleurenplaatjes gaat drukken in het nieuwe procéde van de vlak- of steendruk, een voorloper van de huidige offsetdruk. Het grote voordeel van deze nieuwe techniek is dat in 4 of 5 drukgangen het karakter van de originele aquarellen dichter kan worden benaderd dan in de 3 drukgangen hoogdruk die voorheen werd toegepast. Tevens wordt het nu mogelijk om grote platen in de albums op te nemen. Er is ook kritiek: het ‘offsetcarton’ dat voor vlakdruk nodig is, is minder sterk dan het oude papier. De nieuwe kaartjes raken door het vele ruilen eerder beduimeld. Bovendien waren de matrijzen voor hoogdruk letterlijk scherper (als ze tenminste niet door de vele herdrukken waren afgesleten) en verliezen de nieuwe plaatjes aan ‘briljantie’. Desondanks bleven de albums onverminderd populair.
Detail from ‘Paddenstoelen’.
Paddenstoelen, het twintigste album in een reeks die tot 1995 uiteindelijke 35 titels zou beslaan, vond gretig aftrek bij het publiek. Zo ook bij mijn grootmoeder die dan als 17 jarig meisje ‘in betrekking’ is in de huishouding van een rijke bollenboer in de Haarlemmermeerpolder. Of Thijsse’s opvoedende boodschap over de schoonheid van de natuur haar ooit heeft bereikt, durf ik te betwijfelen. Net als voor de meeste verzamelaars zat haar plezier toch vooral in het completeren van de albums, die eenmaal gevuld, waarschijnlijk ongelezen de kast in gingen.
Black & white letterpress plate from ‘Paddenstoelen’.
Voor het jongetje dat graag zat te fantaseren waren het simpelweg mooie plaatjes van beesten en bloemen. Zonder ooit een letter in welk Verkadealbum dan ook gelezen te hebben, verstond ik wel de sterke liefde voor alles wat leeft die er uit sprak. Later als volwassene werd me duidelijk dat de door Thijsse geschreven albums een positieve invloed hebben gehad op de latere natuurbeleving en –bescherming in Nederland. Nog later ben ik de technische boekverzorging opnieuw gaan waarderen. De onvolkomenheden van de eerste full color offsetdruk en de ongetwijfeld andere samenstelling van de inkten, zorgen voor zachte en intense kleuren die je in modern drukwerk nooit meer ziet. Voor mij is zeker dat hier de kiem ligt voor mijn latere drang tot het zélf maken van drukwerk. Daarom zijn de Verkadealbums voor mij een symbool voor een Nederland dat al lang niet meer bestaat, voor ‘ouderwets’ goede grafische vaktechniek én vele heerlijke uren bij mijn geliefde grootmoeder zaliger.
Dr. Jac. P. Thijsse: Paddenstoelen
Illustraties C. Rol, J. Voerman jr. en Jac. J. Koeman
Uitgave Verkade’s fabrieken N.V., Zaandam, 1929
Natuurlijk Verkade: het verhaal van de albums
Marga Coesèl
Terra, Warnsveld 1999
104 pp, ill in kleur
ISBN 9062558720